HƯỚNG DẪN CHĂM SÓC TRẺ HEN PHẾ QUẢN

HƯỚNG DẪN CHĂM SÓC TRẺ HEN PHẾ QUẢN

Hen phế quản là một bệnh không lây nhưng có tỷ lệ mắc cao trên cả trẻ em và người lớn. Hiện nay có khoảng 300 triệu người mắc bệnh hen phế quản trên toàn thế giới và có khả năng đến năm 2025, con số này tăng lên là 400 triệu người. Bệnh HPQ nếu không được phát hiện sớm và chữa trị kịp thời có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống của trẻ, thậm chí tử vong.

1. Hen phế quản là gì?

Hen phế quản (HPQ) là một bệnh viêm mạn tính đường thở, gây tắc nghẽn, hạn chế luồng khí thở làm xuất hiện các dấu hiệu khò khè, khó thở, nặng ngực và họ tái diễn nhiều lần, thường xảy ra ban đêm và sáng sớm, có thể hồi phục tự nhiên hoặc do dùng thuốc.

2. Nguyên nhân khởi phát cơn hen cấp ở trẻ là gì?

• Dị nguyên: trong nhà (mạt nhà, gián, lông chó mèo...), bên ngoài (Phần hoa, cỏ...).
• Khói thuốc lá, bếp than
• Thay đổi thời tiết
• Gắng sức, nhiễm virus, yếu tố tâm lý.

3. Dấu hiệu nhận biết hen phế quản

• Tiền sử họ, khò khè tái đi tái lại.
• Ho kéo dài trên 10 ngày mà không sốt
• Ho, khó thở xuất hiện khi trẻ gặp các yếu tố khởi phát hen (dị nguyên, nhiễm virus, gắng sức, stress, v.v...); nặng lên khi ban đêm về sáng.
• Ho, khó thở xuất hiện và/hoặc nặng lên theo mùa
• Bản thân và gia đình (bố mẹ, anh chị em ruột, ông bà nội, ngoại, cô, chú, bác, d, cậu) có tiền sử dị ứng như chàm, mày đay, các bệnh dị ứng hoặc hen.

4. Các yếu tố nguy cơ của cơn hen nặng

• Từng nhập viện gần đây, cấp cứu nhiều lần vì hẹn.
• Từng có cơn hen đe dọa tính mạng, phải vào hồi sức hoặc thở máy.
• Từng tràn khí màng phổi hoặc trung thất kèm với hen.
• Đang sử dụng hoặc mới ngừng Corticoid uống.
• Phụ thuộc vào thuốc chủ vận B2 tác dụng ngắn, không hít Corticoid.
• Không tuân thủ điều trị hoặc bệnh nhân có vấn đề về tâm bệnh, phủ nhận bệnh hen hoặc mức độ nặng của bệnh.

5. Chăm sóc trẻ bị hen phế quản

Hen phế quản là một bệnh mạn tính, do đó điều trị cần kiên trì và tốn thời gian. Điều trị hen phế quản bao gồm cắt cơn hen cấp và dự phòng cơn hen tái phát. Tránh và giảm các yếu tố nguy cơ, điều trị triệu chứng và biến chứng của bệnh. Bố mẹ cần phải tuân thủ nghiêm túc phác đồ điều trị và dự phòng để đạt được hiệu quả kiểm soát hen tốt nhất và biết rõ các dấu hiệu khi nào cần đưa trẻ đến khám tại bệnh viện ngay.

5.1. Xử trí khi có cơn cấp tại nhà

Xử trí cơn hen cấp tại nhà và kế hoạch hành động hen sẽ được nhân viên y tế tư vấn và hướng dẫn cho bố mẹ và trẻ khi có chẩn đoán hen. Việc cần làm đầu tiên khi trẻ có các dấu hiệu của cơn hen cấp là tránh xa (nếu có thể được) những yếu tố làm cơn hen xuất hiện, đó là những yếu tố gây nên tình trạng dị ứng ví dụ như phấn hoa, lông thú vật, mùi khói thuốc lá, bếp than, hóa chất. Tiếp theo là sử dụng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh đường hít (thường đã được bác sĩ kê đơn và hướng dẫn sử dụng khi điều trị tại nhà).

• Xịt họng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh (ví dụ: ventolin spray 100ug/nhát, liều 2 nhát/lần). Đối với trẻ nhỏ <6 tuổi, hoặc trẻ không thể xịt bình xịt đúng cách thì có thể xịt qua buồng đệm babyhaler, hoặc sử dụng máy phun khí dung (ví dụ salbutamol 2,5mg, liéu 0,15mg/kg/lán).
• Tiếp theo nới lỏng quần áo và ngồi yên và theo dõi xem có dễ thở hơn không? Có giảm khò khè? Có giảm ho? Có bớt nặng ngực không?
• 20 phút sau, nếu vẫn không giảm thì lặp lại xịt họng lần 2.
• Theo dõi tiếp, nếu sau 20 phút cơn hen vẫn không giảm thì tiếp tục lặp lại xịt họng lần 3 và nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất đề được xử trí Xịt họng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh (ví dụ: ventolin spray 100ug/nhát, liều 2 nhát/lần). Đối với trẻ nhỏ <6 tuổi, hoặc trẻ không thể xịt bình xịt đúng cách thì có thể xịt qua buồng đệm babyhaler, hoặc sử dụng máy phun khí dung (ví dụ salbutamol 2,5mg, liéu 0,15mg/kg/lán).
• Tiếp theo nới lỏng quần áo và ngồi yên và theo dõi xem có dễ thở hơn không? Có giảm khò khè? Có giảm ho? Có bớt nặng ngực không?
• 20 phút sau, nếu vẫn không giảm thì lặp lại xịt họng lần 2.
• Theo dõi tiếp, nếu sau 20 phút cơn hen vẫn không giảm thì tiếp tục lặp lại xịt họng lần 3 và nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất đề được xử trí tiếp.
• Nếu sau khi xịt họng trẻ đỡ khó thở thì gia đình nên đưa trẻ đến tuyến tiếp.
• Nếu sau khi xịt họng trẻ đỡ khó thở thì gia đình nên đưa trẻ đến tuyến chuyên khoa khám để có phác đồ điều trị hợp lý cho mức độ bệnh lần này của em bé.
• Điều quan trọng nhất cần nhớ là trẻ phải mang theo thuốc cắt cơn dạng xịt bên mình mọi lúc mọi nơi dù bệnh hen đã được kiểm soát hoàn toàn hay chưa để tránh những sự cố đáng tiếc có thể xảy ra. Tuy nhiên, tuyệt đối không nên lạm dụng thuốc cắt cơn. Trong trường hợp trẻ có cơn hen phế quản nhiều lần trong một tuần có nghĩa là bệnh hen chưa được kiểm soát, khi đó nên đến bác sĩ chuyên khoa để được khám, tư vấn và chỉnh liều thuốc điều trị đợt cấp và dự phòng phù hợp.

5.2. Điều trị dự phòng

Thuốc điều trị dự phòng sẽ được bác sĩ chuyên khoa kê đơn và hướng dẫn sử dụng tùy thuộc vào mức độ nặng của bệnh hen, kết quả kiểm soát hen trước đó và các bệnh kèm theo khác như viêm mũi dị ứng.

Mức độ nặng của hen thay đổi theo tuổi, theo mùa, theo kết quả điều trị dự phòng. Do đó, trẻ cần được khám bác sĩ chuyên khoa dị ứng 3 tháng 1 lần để điều chỉnh thuốc dự phòng và kiểm soát tốt bệnh cũng như biến chứng.

Kết quả kiểm soát hen phụ thuộc rất nhiều vào việc gia đình và bệnh nhân tuân thủ nghiêm túc hướng dẫn của bác sĩ.

5.3. Sinh hoạt, dinh dưỡng

Bên cạnh việc dùng thuốc dự phòng theo hướng dẫn của bác sĩ, bố mẹ cũng cần chú ý một số vấn đề sau đề kiểm soát tốt bệnh hen của trẻ. Đó là:

• Tránh để trẻ tiếp xúc với bụi bẩn, khói thuốc lá, bếp than, phấn hoa, lông chó mèo... Vệ sinh nhà ở, môi trường sống sạch sẽ, thay chăn, ga, gối 1 tuần 1 lần, vệ sinh điều hòa 3 tháng 1 lần. Không dùng thảm. Hạn chế sử dụng những loại xịt tạo mùi như xịt ruồi muỗi, nước hoa,
• Đồ chơi của trẻ cần phải được vệ sinh sạch sẽ, không chơi thú nhồi bông, không dùng áo lông vũ nếu trẻ có dị ứng lông vũ.
• Có chế độ ăn uống khoa học và tập luyện hợp lý cho trẻ. Trẻ không cần ăn kiêng, tuy nhiên nếu trẻ có dị ứng thức ăn thì phải kiêng loại thực phẩm gây dị ứng đó.

6. Các dấu hiệu bố mẹ cần cho trẻ đến viện khám ngay lập tức

• Trẻ xuất hiện 1 trong các dấu hiệu: khó thở, tím, không thể nói được câu dài, phải ngồi dậy để thở, thở nhanh có rút lõm lồng ngực, trẻ nhỏ quấy khóc nhiều mà gia đình chưa được hướng dẫn cách xử trí cơn hen cấp tại nhà.
• Không đáp ứng sau 6 nhát Ventolin xịt trong 1 – 2 giờ hoặc còn thở nhanh sau khi dùng 3 liều Ventolin xịt (các triệu chứng khác có thể cải thiện).
• Trẻ có các triệu chứng ho, khò khè và có 1 trong các yếu tố nguy cơ cơn hen nặng như đã nêu ở mục 4.

Chú ý: trẻ có đáp ứng sau xử trí ban đầu bằng thuốc giãn phế quản cũng phải đến viện khám để điều trị đợt cấp và chỉnh phác đồ dự phòng.